آسيب شناسي نقاشي هاي ديواري در سطح شهر

تاثير نقاشي ها ديواري را مي توان در ادوار گذشته و در طول تاريخ از حكاكي هاي روي ديوارها در عصر هجر توسط انسانها اوليه دنبال كرد. انسانها با نقش زدن بر ديوارهاي محل زندگي خود مقاصد فرهنگي ابتدايي را دنبال كردند و تا قرن نوزدهم اين نقش ها براي تهييج مردم و آگاهي بخشي تبديل به ابزاري قدرتمند شد. در انقلاب قرن نوزدهم و بيستم خاصه در كشورهاي آمريكايي لاتين، اسپانيا، كوبا، و ... اين نقش ها كاركرهاي بسيار چشمگير و تاثير گذار يافت. نقاشي هاي ديواري كه قبل از آن به معرفي چهرهاي بزرگ انقلابها و يا حاكمان كشورها و نوعي بزرگداشت و تجليل مي پرداخت كاركردي رسانه اي و القاي حسي خاص به مخاطب رايافت. براي نمونه مي توان به صدها كتاب كه به بررسي و تحليل تاثير نقاشي هاي ديواري در انقلاب هاي مختلف مثل كوبا، نيكاراگوئه اسپانيا و ديگر كشورهاي آمريكاي لاتين به چاپ رسيده است اشاره كرد كه در آنها به تفصيل از تاثير اين نمادهاي تصويري در محل زندگي مردم خصوصا خيابانهاي شهرها و روستاها و حلات مركزي اجتماعات بشري سخن گفته شده است. دراين مجال ما قصد بررسي همه جانبه و تبيين تاثير ايننقش هاي موثر كه نوعي رسانه تصويري به حساب مي آيد رانداريم چرا كه صحبت در موردمولفه هاي آن آنقدر طولاني خواهد شد كه چندين جلد كتاب را مي توان به خود اختصاص دهد. باري دراين فرصت كوتاه مي خواهيم به اين نكته اشاره كنيم كه آلمان هاي تصويري در قالب نقاشي هاي ديواري موضوعي ديرينه است و مي توان با تمركز و جهتبخشي به آن تاثير بسيار عمق و ماندگاري بر ذهن مخاطب گذاشت و تاريخ و فلسفه و نوشته هاي تاريخ هنراز ديرباز بر آن تاكيد بسيار داشته و در مورد آن حجمي عظيم نوشته موجود است و تقريبا مي توان گفت كه اصول اساسي آن تا كنون كاملا تبيين شده است. باري نمونه در كوبا اين نوع از نقاشي بسياربهكار انقلاب آمد و هواداران فيدل كاسترو از آن بهره هاي بسيار درآگاهي نخشي و جهت دهي افكار عمومي بردند يا در اسپانيا در مقابله با فرانكو و يا در انقلابهاي ماركيسيستي قرن گذشته در آمريكاي لاتين از انيابزار قدرتمند به قدر كافي استفاده شده است. كوتاه سخن اينكه اين شكل از آگاهي بخشي ، يعني نقاشي هاي ديواري در انقلاب اسلامي ايران نيز تاثير بسياري داشت و از پراكندگي نقش هاي فوري(نقش امام به شكل قالب هاي آماده و رنگ كردن قالبهاي ساده تا شكل پيشرفته آن در ابتداي پيروزي مي توان سخن گفت كه نقشي چشمگير در آگاه سازي مردم داشت. براي اولين جرقه هاي استفاده حرفه اي از نقش هاي دوراي در ايران را مي توان ترسيم كردن تصوير امام خميني و شهداي انقلاب در شهرها و روستاها برشمرد كه علاوه بر تاثير و تهييج عمومي ، نشان ز تثبيت فرهنگ و ايثارگري كه شاخصه مولفه اساسي و اصلي در انقلاب ايران بود و آن را امتداد مي بخشيد دارد، چراكه سريع ترين روش تصويري و ايجاد ارتباط بصري با مردم در محل زندگي شان به حساب مي آمد. تصاوير شهدا و جانبازان و رزمندگان شاخص بروري ديوارها و تصاوير و ناشي هاي انتزاعي كه متبادر كننده فرهنگ ايثار و شهادت به ذهن مخاطب بودند در ابتداي انقلاب دفاع مقدس نقشي بسيار تعيين كننده و موثر داشت. اين نهادهاي بصري علاوه بر ايجاد شوق ، هيجان و تشويق عامه خصوصا جوانان به حضور در صحنه هاي نبرد ، كاركردي قدرشناسانه و يادآورانه نيز ايفا مي كرد تا مردم در يابند كه وقتي آنها در آرامش و امنيت به زندگي مي پردازند، عده اي ايثارگر هستند كه با آموزه هاي ناب اسلامي و وطن دوستي در بدترين شرايط از جان خود گذشته اند تا ديگران درامنيت و آرامش زندگي كنند . آلمان هاي بصري موجود در دهه اول انقلاب بسيار تاثير گذار بود و استفاده درست از مكان ها و ديوارهايي كه در منظر ديد انبوه مردم بود، علاوه بر زيبا سازي محيط شهري و بخشيدن فضايي لطيف همواره به ديگران يادآوري مي نمود كه اكنون عده ي بسياري با تاسي از فرهنگ ايثار و شهادت و آموزه هاي رهبر كبير انقلاب امام خميني (ره) آسايشي و رفاه و احت زندگي را پشت پا زده و در حال مبارزه هستند و اين تصاوير مردم راوا مي داشت تا در پشت جبهه هاي حضوري چشمگير يابند و فرهنگ قدرداني و قدرشناسي را ارتقا مي بخشيد و ديگران را نيز تشويق مي كرد كه دست به يثارگري زده و چون اسطوره هاي معاصر جبهه ها با سوي خطر بشتابند و طرز فكر فداكاري ،قهرماني و فرهنگ ايثار و شهادت رابسيار ارتقا مي بخشيد ومي توان خلاصه كلام گفت كه كاركرد اين تصاوير دردهه ي اول انقلاب بسيار مثبت و سازند بود. ولي پس از پايان جنگ بايد در اين شيوه از ارتباط با مخاطب نوعي بازنگري اساسي مي شد. دقيقا مثل كاركرد ديگر رسانه ها ومكتوبات و هنرها كه زمان جنگ ضرورتهاي خود را داشتند پس از جنگ بايد عمق مي يافتند و گسترش پيدا مي كردند تا فرهنگ عمومي ايثار و شهادت ارتقا يابد . شايد در ديگر ابزار فرهنگي تحولي شايسته صورت نگرفت اما به همان شكل و سياق سالهاي دهه ي اول ادامه نيافت و در رسانه ها، روزنامه ها، راديو و تلويزيون و توليدات مكتوب تحولاتي به وجود آمد كه اگر نه كافي به شمار نمي آيد ولي حداقل حركتي روبه بالا داشت واقعا دراين بخش بصري ما شاهد تحول و تغيير ي اساسي نبوديم و ديوار نگاره هاي امروز يا از همان سالها نبوده و به نوعي كليشه شده است. آسيب شناسي اين قضيه مجالي گسترده مي طلبد ولي آيا تصاوير شهدا و نقش هاي هنري روي ديوارها حتي در حد آگهي هاي تبليغاتي و اقتصادي هم نيست. انواع بيلبودها، نقش هاي ديواري ، نقش هاي اتوبوسي و تبليغات بعدي رنگارنگ نشان از خلا عظيمي در بخش نقاشي هاي ديواري فرهنگ ايثار و شهادت را نمي دهد، امروزه نقش شهدا روي ديواري مثل خودشان و فرهنگ غني ايثارگري مورد بي مهري و مغفول واقع شده است. به راستي آيا شهدا در حد تبليغات تلويزيوني نيز براي ما اهميت ندارند؟ اين سوالي بسيار اساسي است. كساني كه ما و تمام مديران نظام و كل كشور مديون آنها هستيم بايد اينقدر مظلوم باشند كه حتي در حد پرداختن به يك آگهي هم براي آنها سرمايه ، وقت و انرژي مادي و معنوي نبايد صرف شود؟ در فرصتي گشاده تر بيشتر از اين مقوله سخن خواهيم گفت ولي تا آن زمان شهدا همه را به انديشيدن به پاسخ اين سوال فرا مي خوانند. آيا حق آنها اين بود؟